Η Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO), σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2023, καλεί την Κύπρο να συνεχίσει τις προσπάθειές της για την πρόληψη της διαφθοράς σε άτομα με ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα και σε ό,τι αφορά το προσωπικό της Κυπριακής Αστυνομίας.
"1. Η έκθεση αυτή αξιολογεί την αποτελεσματικότητα του πλαισίου που υπάρχει στην Κύπρο για την πρόληψη της διαφθοράς ανάμεσα στα άτομα τα οποία ασκούν ανώτατα εκτελεστικά καθήκοντα (PTEFs) και στους αξιωματούχους επιβολής του νόμου (LEO). Έχει σκοπό την υποστήριξη της χώρας στην ενίσχυση της διαφάνειας, της ακεραιότητας, και της λογοδοσίας στη δημόσια ζωή, ευθυγραμμισμένη με τα πρότυπα της GRECO.
2. Η διαφθορά αποτελεί σοβαρό ζήτημα για τον κόσμο στην Κύπρο: 94% θεωρούν ότι η διαφθορά είναι διαδεδομένη στην χώρα (ο μέσος όρος στην ΕΕ: 68%) . Η αντίληψη αυτή έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια από το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα των «χρυσών διαβατηρίων» (την παροχή υπηκοότητας σε αιτητές για μια ελάχιστη επένδυση 2 εκατομμυρίων ΕΥΡΩ), το οποίο καταργήθηκε την 1 η Nοεμβρίου 2020. Ως απάντηση, αναπτύχθηκε ένα σχέδιο δράσης εναντίον της διαφθοράς για την περίοδο 2021-2026 και έχει εισαχθεί ήδη ένας αριθμός μέτρων εναντίον της διαφθοράς. Το 2022, υιοθετήθηκαν τρεις βασικοί νόμοι: για τη σύσταση Αρχής κατά της Διαφθοράς (που έχει λειτουργήσει πρόσφατα), την προστασία των πληροφοριοδοτών, και τη ρύθμιση του λόμπυ. Επιπρόσθετα, αυξημένοι πόροι έχουν κατανεμηθεί σε μονάδες ελέγχου (εσωτερικός έλεγχος) δημοσίων φορέων. Το Γενικό Λογιστήριο της Δημοκρατίας επίσης έχει εφαρμόσει θετικά μέτρα για διασφάλιση υγιούς και διαφανής οικονομικής διαχείρισης. Επιπλέον, ο Γενικός Ελεγκτής έχει επιδείξει ένα κρίσιμο ρόλο ως ένας εξωτερικός ελεγκτής των δημοσίων υπηρεσιών.
3. Ενώ η νομοθεσία, ως έχει καταγραφεί, έχει κάποια δυνατά χαρακτηριστικά, η αποτελεσματικότητα της τίθεται σε κίνδυνο από θεσμικά ελαττώματα, συμπεριλαμβανομένου της πληθώρας των επιτροπών με λίγο συντονισμό, της έλλειψης επαρκών πόρων, τεχνογνωσίας και εξουσίας, της έλλειψης ανεξαρτησίας, καθώς επίσης και της έλλειψης αποτελεσματικής συνεργασίας και μηχανισμών ελέγχου και αντίβαρου. Η Κύπρος χρειάζεται ένα πιο δυνατό σύστημα λογοδοσίας στην κυβέρνηση για αποτροπή κινδύνων αθέμιτης επιρροής. Επιπρόσθετα μέτρα είναι επίσης απαραίτητα αναφορικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες. Ενώ η Κύπρος έχει πλέον ειδικό Νόμο για το Δικαίωμα Πρόσβασης σε Πληροφορίες (από το 2017, όπως αυτός τροποποιήθηκε το 2020) όπως και Νόμο για τα Ανοικτά Δεδομένα, εντούτοις στη δημόσια διοίκηση δεν έχει εμπεδωθεί ακόμη μια κουλτούρα πρόσβασης. Οι καθυστερήσεις στην ανταπόκριση είναι συχνές και οι εξαιρέσεις στην πρόσβαση ερμηνεύονται διασταλτικά. Αναφορικά με τη δημόσια διαβούλευση, πρόσφατα έχει λάβει χώρα μια αξιοσημείωτη αναβάθμιση του συστήματος. Θα είναι σημαντικό από τούδε και στο εξής να παρακολουθείται η ποιότητα των διαδικασιών διαβούλευσης για τη διασφάλιση της σχετικής και έγκαιρης εμπλοκής των ενδιαφερομένων μερών στην πολιτική/ρυθμιστική ανάπτυξη.
4. H Kύπρος έχει προεδρικό σύστημα. Επομένως, ο Πρόεδρος είναι περιβεβλημένος με ευρείες εκτελεστικές εξουσίες και συνεπώς θεωρείται για τους σκοπούς της έκθεσης ως PTEF. Δεν υπάρχει σύστημα για ανάλυση των σημαντικών παραγόντων ρίσκου διαφθοράς που αντιμετωπίζουν οι PTEFs με τρόπο στρατηγικό , ούτε για την υποβολή των PTEFs σε ελέγχους για το υπόβαθρο ακεραιότητας πριν από τον διορισμό τους. Ενώ υπάρχει Χάρτα Δεοντολογίας που οι PTEFs (όχι ο Πρόεδρος) υπογράφουν και ορκίζονται κατά τον διορισμό, αυτή είναι περισσότερο μια δήλωση αρχών, παρά ένα πλήρες σύστημα δεοντολογίας προς συμμόρφωση το οποίο θα επέφερε επιπτώσεις στις περιπτώσεις παραβάσεων. Όλοι οι PTEFs θα μπορούσαν να επωφεληθούν από ειδικούς μηχανισμούς για την προώθηση και την ανάπτυξη επίγνωσης σε θέματα ακεραιότητας (συμπεριλαμβανομένης της εμπιστευτικής συμβουλής), καθώς επίσης και από την ενταξιακή και ενδοϋπηρεσιακή επιμόρφωση. Το θέμα της σύγκρουσης συμφερόντων, τόσο σε σχέση με τις περιστρεφόμενες πόρτες (μεταπήδηση στον ιδιωτικό τομέα), είναι μια ειδική πρόκληση στην Κύπρο, εντούτοις η αντιμετώπιση της είναι περιορισμένου εύρους και, μέχρι πολύ πρόσφατα, περιοριζόταν σε μια λίστα ασυμβατοτήτων. Ένα νέο στοιχείο που έχει εισαχθεί είναι η υποχρέωση ad-hoc δήλωσης όταν προκύπτουν καταστάσεις σύγκρουσης μεταξύ ιδιωτικών συμφερόντων και υπηρεσιακών καθηκόντων, όπως προνοείται στον Νόμο 20(I)/2022 περί Διαφάνειας στις Διαδικασίες Λήψης Αποφάσεων στο Δημόσιο και Συναφών Θεμάτων και στους σχετικούς Κανονισμούς του 2023. Πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα αναφορικά με την αποκάλυψη περιουσιακών στοιχείων, ειδικότερα, για την ενίσχυση των αντίστοιχων μηχανισμών εποπτείας και επιβολής. Η εισαγωγή νομοθεσίας για το λόμπυ είναι μια ενθαρρυντική εξέλιξη, ωστόσο αυτή πρέπει να συνοδεύεται με στοχευμένη καθοδήγηση για τους PTEFs για τα αντίστοιχα πρότυπα συμπεριφοράς αναφορικά με τις σχέσεις τους με λομπίστες και τρίτα μέρη, συμπεριλαμβάνοντας και τις ανεπίσημες επαφές.
5. Όσον αφορά την επιβολή του νόμου, η έκθεση επικεντρώνεται στην Αστυνομία, όντας το μεγαλύτερο σώμα επιβολής του νόμου στην Κύπρο, το οποίο εκτελεί τις κύριες λειτουργίες επιβολής του νόμου, όπως αυτές απορρέουν από την εθνική νομοθεσία. Το επίπεδο εμπιστοσύνης στην Αστυνομία είναι πιο χαμηλό απ’ αυτό που επιδεικνύεται σε πολλά άλλα μέλη της ΕΕ, γεγονός που απαιτεί ουσιαστικές βελτιώσεις. Δεν υπάρχει αξιολόγηση κινδύνου ακεραιότητας, ούτε καταγραφή δεδομένων που θα βοηθούσε στον εντοπισμό τρωτών σημείων εντός της Δύναμης ούτως ώστε αυτά να μπορούν να τύχουν διαχείρισης ή να μετριασθούν. Περισσότερα μπορούν να γίνουν για ενίσχυση των διαδικασιών αξιολόγησης, τόσο κατά την πρόσληψη, όσο και σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά την διάρκεια της σταδιοδρομίας των αστυνομικών. Παρομοίως, μπορούν να ακολουθηθούν επιπρόσθετες ενέργειες για την παροχή πρακτικής εκπαίδευσης για την ακεραιότητα, όχι μόνο σε επίπεδο εισόδου, αλλά επίσης, και ειδικότερα, σε ανωτέρους αξιωματικούς σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθώς επίσης σε ευάλωτους τομείς. Επιπλέον, ο διαθέσιμος μηχανισμός για την παροχή εμπιστευτικής συμβουλής σε αστυνομικούς πάνω σε θέματα ηθικής και ακεραιότητας πρέπει να ενισχυθεί.
6. Στοχευμένα μέτρα πρέπει να εισαχθούν για ενίσχυση της αντικειμενικότητας (μέσω μετρήσιμων κριτηρίων) και της διαφάνειας των αποφάσεων αναφορικά με την επιλογή των αξιωματικών για πιο ψηλές βαθμίδες, προαγωγές, και μεταθέσεις. Αυτό ισχύει επίσης σε σχέση με τον διορισμό και την παύση του Αρχηγού και του Βοηθού Αρχηγού της Αστυνομίας (στο παρόν στάδιο το Σύνταγμα αναφέρει ότι αυτοί διορίζονται από τον Πρόεδρο χωρίς διευκρινίζοντας οποιαδήποτε περισσότερη λεπτομέρεια). Υπάρχει ένα ποσοστό 25% γυναικών στην Αστυνομία, που χαμηλώνει δραστικά στις πιο ψηλές βαθμίδες. Πρέπει να ληφθούν μέτρα για ενίσχυση της αντιπροσώπευσης των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες στην Αστυνομία ως μέρος της πρόσληψης και των εσωτερικών μετακινήσεων σταδιοδρομίας προς τα ανώτερα στρώματα.
7. Το πλαίσιο της επισκόπησης και της λογοδοσίας της Αστυνομίας θα επωφελείτο από τον εξορθολογισμό και τις ξεκάθαρες κατευθυντήριες γραμμές/πρωτόκολλα στην λειτουργία και τον συντονισμό τους. Το σύστημα των δημοσίων παραπόνων είναι κάπως πολύπλοκο, με πολλά σημεία εισόδου, και υποφέρει από την έλλειψη δομημένου συντονισμού μεταξύ των αρμοδίων αρχών, και την απουσία τυποποιημένων διαδικασιών, με κάθε αρχή να ακολουθεί τις δικές της εσωτερικές διαδικασίες όταν χειρίζεται τα παράπονα. Αυτό, στην σειρά του, εμποδίζειτην αποτελεσματικότητα του συστήματος και επηρεάζει την λογοδοσία. Χρειάζεται να υπάρξει μια ολιστική αναθεώρηση για το πώς υποβάλλονται τα παράπονα και πως αυτά τυγχάνουν επεξεργασίας, καθώς επίσης και διαφάνεια και λογοδοσία σε ότι αφορά τον τρόπο χειρισμού τους. Χρειάζεται καλύτερος τρόπος εντοπισμού και τήρηση στατιστικών. Μπορούν να γίνουν και περαιτέρω βελτιώσεις στο παρόν πειθαρχικό σύστημα της Αστυνομίας για καλύτερη εξασφάλιση ώστε αποφάσεις για υποθέσεις λαμβάνονται έγκαιρα και ότι η ανάρμοστη συμπεριφορά τιμωρείται αποτελεσματικά. Η υιοθέτηση ενός ειδικού Νόμου για Πληροφοριοδότες στις αρχές του 2022 είναι μια ευχάριστη εξέλιξη, και το ίδιο ισχύει για αρκετά μέτρα ευαισθητοποίησης και εφαρμογής που ανέπτυξε το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξης και η Αστυνομία η ίδια, ωστόσο φαίνεται ότι είναι απαραίτητη η επιπρόσθετη δράση για να επιτρέψει αποτελεσματικά τους αστυνομικούς να μιλήσουν με ένα ασφαλή τρόπο".
Δείτε ολόκληρη την έκθεση (στα ελληνικά) εδώ και (στα αγγλικά) εδώ
Σχόλια