Τα Δίκαια Ελλάδος και Κύπρου όπως αυτά πηγάζουν από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΘ 1982), όσον αφορά την Αιγιαλίτιδα Ζώνη, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και την Συνορεύουσα Ζώνη

Γράφει η Αθηνά Σοφοκλέους, Νομικός

Η θάλασσα αποτελεί οδό και  όριο άμυνας της εδαφικής ακεραιότητας των παράκτιων κρατών, αλλά και της οικονομικής και εμπορικής χρήσης από όλα τα κράτη. Επί τέσσερις αιώνες κυριαρχούσε το εθιμικό δίκαιο για τη θάλασσα το οποίο στηριζόταν στην διάφορες πρακτικές. Το  1945  με τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Harry Truman ,πρόεδρος των ΗΠΑ, εξέδωσε δυο διακηρύξεις που αναφέρονται στα δικαιώματα αλιείας και έρευνας στη θάλασσα και εκμεταλλεύσεως του βυθού πέραν από την αιγιαλίτιδα ζώνη. Αυτές οι διακηρύξεις θεωρούνται θεμέλιο για την εξέλιξη του δικαίου της θαλάσσης.[1] Η πρώτη και δεύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, τελέσθηκαν το 1958 και 1960. Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982)[2] συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό κρατών[3].‘Eπειτα από εννέα χρόνια έντονων διαβουλεύσεων, υιοθετήθηκε στο Montego Bay της Τζαμάικας, στις 10 Δεκεμβρίου 1982, η  Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της  Θάλασσας. Η Κύπρος όπως και άλλα μικρά νησιωτικά κράτη, δεν έχουν λιγότερα δικαιώματα από τα άλλα ηπειρωτικά κράτη, σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας  1982[4]. Η σύμβαση αυτή επικυρώθηκε από την Ελλάδα με τον νόμο 2321/1995[5].

Αιγιαλίτις Ζώνη

Κάθε κράτος  έχει φυσικό και αναφαίρετο δικαίωμα κυριαρχίας στα χωρικά του ύδατα τα οποία θεωρούνται ως προέκταση του εδάφους του. Η υπόθεση Αγγλίας και Νορβηγίας (1951)[6] στο Διεθνές Δικαστήριο, αποτέλεσε ορόσημο για την οριοθέτηση της ευθείας, φυσικής γραμμής βάσης υπολογισμού της ζώνης των χωρικών υδάτων, κυρίως γεωγραφικών κριτηρίων. Ακολούθως επιβεβαιώθηκε η πρώτη αυτή οριοθέτηση από τη Σύμβαση για τα Χωρικά Ύδατα το 1958[7] και τη Συνθήκη για το Δίκαιο των Θαλασσών  το 1982.[8] Σύμφωνα με τη Διεθνή Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας , κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να ορίσει τα χωρικά του ύδατα μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια (εφεξής ν.μ). Οι λόγοι για τους οποίους δικαιολογείται η νομική κατοχύρωση αιγιαλίτιδος ζώνης είναι οι εξής: α) η ασφάλεια και άμυνα του Κράτους, β) η προαγωγή των οικονομικών και εμπορικών συμφερόντων ενός κράτους που του παρέχεται το δικαίωμα ελέγχου των πλοίων που εισέρχονται ή αγκυροβολούν στις ακτές του Κράτους και γ) η αποκλειστικότητα στους τομείς της έρευνας και εκμεταλλεύσεως του θαλάσσιου πλούτου.[9]

Η Κύπρος έχει καθορίσει ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη της θα «εκτείνεται εντός ακτίνος δώδεκα ναυτικών μιλίων από την αρχή της Δημοκρατίας μετρούμενης από του χαμηλότερου σημείου του ύδατος εν ώρα αμπώτιδος». Με την ίδια Σύμβαση (ΔΘ 1982) αναγνωρίζεται και το δικαίωμα ελέγχου ενός παράκτιου κράτους στη «συνορεύουσα ζώνη», η οποία δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 24 ν.μ από τις ακτές βάσης. Σύμφωνα με το Άρθρο 8 της Σύμβασης, «εσωτερικά ύδατα» ενός Κράτους θεωρούνται τα ύδατα που βρίσκονται πλησίον των γραμμών ενός Κράτους, αλλά μπροστά από τη φυσική γραμμή βάσης από την οποία ξεκινά η οριοθέτηση των χωρικών υδάτων.

Στην αιγιαλίτιδα ζώνη η Ελλάδα μπορεί μέχρι τα 12 ν.μ να ασκήσει πλήρη κυριαρχία, σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο και τον συμβατικό νόμο. Η ίδια όμως επεφύλαξε με βάση τον νόμο 2321/95[10] το δικαίωμα της να επεκτείνει στο μέλλον την αιγιαλίτιδα ζώνη της από 6 ν.μ που έχει σήμερα, στα 12 ν.μ, καθώς βρίσκεται υπό την απειλή του casus belli [11]από την τουρκική πλευρά σε μια τυχόν επέκταση της αιγιαλίτιδος ζώνης.[12]

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη

Η ανάγκη για δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (εφεξής ΑΟΖ), δημιουργήθηκε  από τα κράτη που δεν είχαν  Υφαλοκρηπίδα υπό γεωλογική έννοια, επειδή η απόκλιση του βυθού είναι πολύ μεγάλη σε μικρή απόσταση από τις ακτές τους. Σύμφωνα με το Άρθρο 57 Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών (1982), η ΑΟΖ εκτείνεται στο θαλάσσιο χώρο που φτάνει ως 200 ναυτικά μίλια από την ακτή και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει παρόμοιο θεσμό στη Βόρεια Θάλασσα και τον Ατλαντικό.[13] O ορισμός των 200 ν.μ καθιερώθηκε διότι 99% της παγκόσμιας αλιείας πραγματοποιείται σε περιοχή έως 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές. Το παράκτιο κράτος αποκτά ΑΟΖ μόνο αν την κηρύξει και την ανακοινώσει στον θεματοφύλακα  Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών (1982).

Η Ελλάδα δεν έχει κηρύξει ΑΟΖ, αν και έχει το δικαίωμα να κηρύξει ΑΟΖ, χωρίς να υπάρχει δικαίωμα αμφισβήτησης από άλλα κράτη. Σύμφωνα με το Άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου εφαρμόζονται δύο μέθοδοι οριοθέτησης της ΑΟΖ: α) η μέθοδος της μέσης γραμμής equ distance (εθιμικό και συμβατικό δίκαιο), και β) η αρχή της δικαιοσύνης και επιείκειας ή ευθυδικίας (equity). Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις σχετικά με τον προσδιορισμό της ΑΟΖ της με την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Έχει διαπραγματευθεί και ορίσει την ΑΟΖ της και με την Αλβανία, όμως η τελευταία ματαίωσε την εφαρμογή της εντελώς παράνομα, λόγω προσφυγής της αντιπολίτευσης της Αλβανίας στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας, ισχυριζόμενη  ότι δικαιούται μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση, παραβιάζοντας έτσι τη βασική αρχή των διεθνών σχέσεων pacta sund servanda.[14] 

Η Κύπρος έχει οριοθετήσει την ΑΟΖ της με τον Νόμο περί της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης του 2004 (Ν.64(Ι)/2004)[15]. Σύμφωνα με τον Νόμο 2004, το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για: εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζώντων και μη, των υδάτων των υπερκείμενων του βυθού της θάλασσας, και του υπεδάφους της και για δραστηριότητες γα την οικονομική εκμετάλλευση της ζώνης. Το παράκτιο κράτος ασκεί δικαιοδοσία για εγκαθίδρυση και χρησιμοποίηση τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων, κατασκευών, θαλάσσια επιστημονική έρευνα και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.[16]

Συνορεύουσα Ζώνη

Σύμφωνα με το Άρθρο 33 της Διεθνούς  Σύμβασης  για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), η Συνορεύουσα Ζώνη περιγράφεται ως «μια ζώνη συνεχόμενη προς την αιγιαλίτιδα ζώνη», δηλαδή η συνορεύουσα ζώνη αποτελεί μέρος της ανοικτής θάλασσας. Έχουν γίνει διάφορες συζητήσεις κατά πόσο η συνορεύουσα ζώνη έπρεπε να τεθεί εκτός συνόρων ανοικτής θάλασσας, λόγω του ειδικού καθεστώτος της, κάτι όμως το οποίο δεν έγινε.[17] Η συνορεύουσα ζώνη έπεται της αιγιαλίτιδος και χαρακτηρίζει μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ της αιγιαλίτιδος ζώνης και ανοιχτής θάλασσας.

Το Άρθρο 33.2 αναφέρει πως η συνορεύουσα ζώνη δεν μπορεί να υπερβεί τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσεως της αιγιαλίτιδος ζώνης. Δηλαδή αν ένα κράτος έχει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων δικαιούται να έχει συνορεύουσα ζώνη 12 μιλίων. Η συνορεύουσα ζώνη κηρύσσεται μετά από επιλογή του Κράτους που θέλει να την εγκαθιδρύσει, με νομοθετική ενέργεια. Πολύ λίγα κράτη έχουν κηρύξει συνορεύουσα ζώνη, όπως η Ιταλία, Ισπανία, Μάλτα κλπ. Η Ελλάδα δεν έχει  κηρύξει συνορεύουσα ζώνη. Η Κύπρος σύμφωνα με τον Νόμο περί της Συνορεύουσας  Ζώνης 63(I)/2004, «κηρύσσεται ως Συνορεύουσα Ζώνη, θαλάσσια ζώνη, της οποίας το εσωτερικό όριο ταυτίζεται με το εξωτερικό όριο της χωρικής θάλασσας της Δημοκρατίας και το εξωτερικό όριο εκτείνεται μέχρι 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης, από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας, σύμφωνα με τη Σύμβαση»[18].

Επίλογος

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η ΔΣΔΘ 1982 περιέχει ένα πολύπλοκο σύστημα, το οποίο προέκυψε από την μακρά και ανεπίσημη επεξεργασία της Συμβάσεως. Ο εθιμικός  χαρακτήρας  πολλών διατάξεών τηs ενισχύεται με τη συμμετοχή αρκετών κρατών. Το Διεθνέs Δικαστήριο τηs Χάγηs, στιs υποθέσειs τηs υφαλοκρηπίδαs Λιβύης-Τυνησίαs (1982), Λιβύηs-Μάλταs (1985), Μπαχρέιν-Κατάρ (2001), επισημαίνει την εθιμική ισχύ ορισμένων θεσμών τηs Συμβάσεως, ενώ τα δικαιώματα και οι υποχρεώσειs των κρατών στην υφαλοκρηπίδα απετέλεσαν αντικείμενο εξαγγελιών του Δικαστηρίου ήδη από το 1969 (Υπόθεση υφαλοκρηπίδαs και βόρειαs θάλασσαs) και μεταφέρθηκαν στη Σύμβαση του 1982. Το ανώτατο όριο των 12 ν.μ τηs αιγιαλίτιδαs ζώνηs, ο θεσμόs τηs ΑΟΖ, αποτελούν μερικά ακόμη παραδείγματα εθιμικήs αξίας  τηs Συμβάσεως 1982. Αλλά στο γενικότερο ερώτημα ποιές διατάξειs έχουν περάσει στο εθιμικό δίκαιο απαιτείται η ύπαρξη πολλών παραγόντων, κυρίωs η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων.

*Η Αθηνά Σοφοκλέους είναι φοιτήτρια στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick

---

[1]Εμμανουήλ Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, (Aθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010) σ.229

[2]United Nations Convention on the Law of the Sea,

Πηγή:http://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf (Ημερομηνία Επίσκεψης 6/3/2017).

[3] 157 κράτη

[4]Η Κύπρος δεν έχει λιγότερα δικαιώματα από τα ηπειρωτικά κράτη. Πηγή http://www.kathimerini.com.cy/gr/politiki/152137/?ctype=ar: (Ημερομηνία Επίσκεψης:6/3/2017)

[5] Νόμος υπ’αριθμόν2321/ΦΕΚ Α 136/23 Ιουνίου, 1995

Πηγήhttp://www.geetha.mil.gr/media/Thesmika_Keimena/GEETHA/diethnh/13%20SYMVASI%20TWN%20H.E.%20GIA%20TO%20DIKAIO%20TIS%20THALASSAS.pdf (Ημερομηνία Επίσκεψης 6/4/2017).

[6] Υπόθεση Αλιείας μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Νορβηγίας, ICJ, 1951, σελ.118.

[7]  Σύμβαση Η.Ε για το Δίκαιο της Θάλασσας και συμφωνία σχετικά με την εφαρμογή του μέρους ΧΙ της εν λόγω σύμβασης. Πηγή:http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:21998A0623(01 (Ημερομηνία Πρόσβασης 6/3/2017)

[8] Χρυσοστομίδης Kύπρος, Υπεράσπιση της πολιτικής του αύριο, (Λευκωσια, Εκδόσεις Καστανιώτη,2001).

[9] Ρούκουνας Εμμανουήλ,ο.π , σς.228-231

[10]Κύρωση της Σύμβασης των Η.Ε για το Δίκαιο της Θάλασσας. Πηγή: https://www.e-nomothesia.gr/diethneis-sunthekes/nomos-2321-1995-phek-136-a-23-6-1995.html (Ημερομηνία Επίσκεψης:7/3/2017)

[11] "an act or event that provokes or is used to justify war" (literally, "a case of war").

[12] Θαλής Μυλωνάς , Το Νομικό καθεστώς του Αιγαίου και η ΑΟΖ, Πηγή: http://www.elzoni.gr  (Ημερομηνία Επίσκεψης:9/3/2017)

[13] Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, Πηγή http://eur-lex.europa.eu/legal-content (Ημερομηνία Επίσκεψης:6/3/2017)

[14] Θαλής Μυλωνάς , Το Νομικό καθεστώς του Αιγαίου και η ΑΟΖ, Πηγή: http://www.elzoni.gr: (Ημερομηνία Επίσκεψης:9/3/2017)

[15] Ο Περί της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και Υφαλοκρηπίδας Νόμος του 2004 (Ν. 64(I)/2004). Πηγή:http://www.cylaw.org/nomoi/indexes/2004_1_64.html (Ημερομηνία Επίσκεψης 18/4/2017).

[16]  Ζώνες Ασφαλείας, Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Πηγή: http://www.mod.gov.cy  (Ημερομηνία Επίσκεψης:9/3/2017).

[17] Νόμος που προνοεί για την κήρυξη της Συνορεύουσας Ζώνης της Κύπριακής Δημοκρατίας, Ε .Ε .

Παρ. .Ι(I), Α ρ .3831,( 5/4/2004). Πηγή: http://www.cylaw.org  (Ημερομηνία Επίσκεψης:9/3/2017).

[18]  Ο.π Ρούκουνας Εμμανουήλ σελ 226-236