Κορωνοϊός και Σύνταγμα: H αμφισβήτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων και η κατά το δοκούν επίκληση της δημόσιας υγείας

Του Παρασκευά Ροδοσθένους

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρακολουθώ και εγώ με αγωνία καθημερινά τις εξελίξεις που προκύπτουν ανά το παγκόσμιο και αυτό το οποίο αδυνατώ να συλλάβω τις τελευταίες εβδομάδες είναι η ελαφρότητα με την οποία λαμβάνονται αποφάσεις, έκδηλα αντισυνταγματικές, και την ευκολία με την οποία τις αποδεχόμαστε ως τέτοιες, υπό το καθεστώς του φόβου που προκαλείται στην κοινωνία με την εν εξελίξει διασπορά του επιθετικού ιού.

Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να επισημάνω ότι δεν αναφέρομαι στα μέτρα περιορισμού της ελεύθερης διακίνησης των πολιτών, τα οποία βιώνουμε άμεσα εδώ και λίγες βδομάδες, και που -κατά την ταπεινή μου άποψη- τυγχάνουν της απαραίτητης συνταγματικής νομιμοποίησης, δυνάμει του Άρθρου 13 του Συντάγματος, και πληρούν τα εχέγγυα της αρχής της αναλογικότητας. Επίκεντρο της ανάλυσής μου αφορά η επιβολή προϋποθέσεων επαναπατρισμού πολιτών στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Το Άρθρο 14 του Συντάγματος είναι ξεκάθαρο και απόλυτο: "Ουδενός πολίτου απαγορεύεται η είσοδος εις την Δημοκρατίαν ουδ’ επιτρέπεται η εξορία υφ’ οιασδήποτε περιστάσεις." Κανένας περιορισμός δεν μπορεί να επιβληθεί, κάτω υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένης και της τωρινής κατάστασης που βιώνει ολάκερη η ανθρωπότητα.

Η Κυβέρνηση, στο πλαίσιο των μέτρων πρόληψης, αποφάσισε -και σωστά έπραξε- να παραχωρήσει κίνητρο σε φοιτητές του εξωτερικού με την καταβολή χρηματικού ποσού σε αυτούς (750 ευρώ), υπό τη μορφή επιδόματος, ώστε να μην επιστρέψουν στο νησί τις ημέρες των εορτών του Πάσχα. Το συγκεκριμένο, όμως, μέτρο συνιστά μόνο κίνητρο. Από τη στιγμή που ένας φοιτητής επιθυμεί να αποποιηθεί του συγκεκριμένου επιδόματος, έχει κάθε δικαίωμα να επιστρέψει στη χώρα του, απόφαση που επιβάλλει αντίστοιχη υποχρέωση στο κράτος να μεριμνήσει για τον επαναπατρισμό του.

Εάν η εκ του συντάγματος εκπορευόμενη υποχρέωση πιθανώς επιβαρύνει και δυσχεραίνει τις προσπάθειες του κράτους για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του ιού, αυτό δεν αφαιρεί τίποτα από την -εκ του υπέρτατου νόμου- υποχρέωσή του να επαναπατρίσει τους νόμιμους πολίτες του. Ας δημιουργήσει χώρο υποδοχής των φοιτητών και των πολιτών που φτάνουν στα αεροδρόμια και ας τους υποβάλει σε τεστ για τον κορωνοϊό και ας επιτάξει ξενοδοχεία, για να τους φιλοξενήσει στα πλαίσια περιορισμού τους. Τα πιο πάνω μέτρα πρόληψης, όμως, δεν είναι ευθύνη κανενός άλλου, παρά της ίδιας της εκτελεστικής εξουσίας.

Οι πολίτες από την άλλη, στο πλαίσιο της ελευθερίας του λόγου και με βάση τους δικούς τους κανόνες ηθικής, έχουν με τη σειρά τους το δικαίωμα να κρίνουν ένα φοιτητή που θέλει να επαναπατριστεί ή έναν γονέα που επιμένει να επιστρέψει το παιδί του στην οικογενειακή εστία. Εντούτοις, μια περαιτέρω κριτική έγκειται στα όρια της ηθικής του κάθε ατόμου, που ενέχουν στοιχεία υποκειμενικότητας. Η κρίση, όμως, επί της επιτακτικής ανάγκης επαναπατρισμού κρίνεται αυστηρώς αντικειμενικά, με βάση το συνταγματικό πλαίσιο που προανέφερα.

Εξίσου λυπηρό είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο Γενικός Εισαγγελέας έχει προβεί σε δηλώσεις, ασκώντας κριτική σε νομικούς που έχουν ταχθεί υπέρ της αντισυνταγματικότητας του συγκεκριμένου μέτρου, κάνοντας μνεία για "θεωρίες εξ ανέσεων", "χωρίς εμπεριστατωμένη μελέτη" και "αποφάσεις μεταξύ ζωής και θανάτου". Θα ήταν πιο εποικοδομητικό εκ μέρους του να μας παρουσιάσει ο ίδιος την εμπεριστατωμένη μελέτη της νομικής υπηρεσίας, αναφορικά με το θέμα, και έτσι να καταστήσει σαφή τη νομική τεκμηρίωση των θέσεών του. Για εμένα προσωπικά, ως απόφοιτο Νομικής Σχολής και μεταπτυχιακό φοιτητή, το Σύνταγμα δεν μπορεί σε καμία των περιπτώσεων να αποτελέσει την τελευταία άμαξα, που αναπροσαρμόζεις αναλόγως των εκάστοτε συνθηκών και το επικαλείσαι κατά το δοκούν, αλλά συνιστά τον υπέρτατο νόμο μιας χώρας, προστατεύοντας τον πολίτη από την κρατική αυθαιρεσία.

Εάν η σημερινή κυβέρνηση δεν προνόησε εγκαίρως και δεν είχε προβλέψει ως συνέπεια της έξαρσης της πανδημίας τη μαζική κάθοδο των πολιτών της από το εξωτερικό, ας βγει δημόσια να το παραδεχτεί. Σε καμία περίπτωση όμως δεν ευθύνεται και δεν μπορεί να στοχοποιείται ο εκάστοτε νομικός, που επισημαίνει το αυταπόδεικτο, υπό το πρίσμα των συνταγματικών διατάξεων.

Ας σημειωθεί, εξάλλου, ότι καμία άλλη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει εμποδίσει την επιστροφή των υπηκόων της που έχουν εγκλωβιστεί στο εξωτερικό ως μέτρο αντιμετώπισης της πανδημίας. Συναφώς, η εκ των υστέρων οργάνωση της επιστροφής πολιτών που επιχειρείται από την Κυβέρνηση, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να επουλώσει τη βαθιά αμφισβήτηση που έχει υποστεί ο θεμελιώδης συνταγματικός πυρήνας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών, το ύστατο προπύργιο νομιμοποίησης της λειτουργίας ενός σύγχρονου κράτους δικαίου.

Aς μην επιτρέψουμε στον ανεξέλεγκτο περιορισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών να διαμορφώσει το συνταγματικό γίγνεσθαί μας. Ας συμμετέχουμε όλοι ενεργά στον δημόσιο διάλογο για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας και ας συντηρήσουμε μια υγιή κριτική αντιμετώπιση των όσων μέτρων μάς επιβλήθηκαν στο όνομα της δημόσιας υγείας.

Τέλος, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι η ανάρτηση αυτή καμία πολιτική χροιά δεν έχει. Η χώρα μας είναι από τις πρώτες που εφάρμοσαν εγκαίρως μέτρα πρόληψης, ενώ τα τεστ για τον κορωνοϊό σε αναλογία πληθυσμού είναι περίπου τα ίδια με αυτά της Ιταλίας και αυτό θα πρέπει να πιστωθεί βέβαια στην κυβέρνηση και την συγχαίρω. Πλην όμως, δεν μπορώ να αποδεχθώ ότι από τις 15 Μαρτίου βρίσκεται σε ισχύ διάταγμα, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με συγκεκριμένες θεμελιώδεις πρόνοιες του Συντάγματος και εμείς απλά το αποδεχόμαστε ελαφρά τη καρδία.

______________
ο Παρασκευάς Ροδοσθένους είναι Απόφοιτος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Μεταπτυχιακός Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Warwick