Τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι υποχρεωμένα να αναγνωρίζουν τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου σε περιπτώσεις άσκησης του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας πολιτών της ΕΕ (ΔΕΕ)

Γράφει η Δρ Αλίνα Τρυφωνίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Δικαίου Ευρωπαϊκής Ένωσης, Πανεπιστήμιο Reading, ΗΒ

Σε μια ιστορική – για τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών – απόφαση, στην υπόθεση C-673/16 Coman, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι για τους σκοπούς του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών της Ένωσης, ο όρος ‘σύζυγος’ περιλαμβάνει τον σύζυγο ιδίου φύλου πολίτη της Ένωσης.

Ο κ. Coman, ρουμανικής και αμερικανικής ιθαγένειας, και ο κ. Hamilton, αμερικανικής ιθαγένειας, γνωρίστηκαν στις ΗΠΑ το 2002. Το ζευγάρι συνήψε γάμο στις Βρυξέλλες το 2010, όταν ο κ. Coman διέμενε εκεί ως εργαζόμενος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 

To 2012, και ενώ ο κ. Coman συνέχισε να διαμένει στις Βρυξέλλες, το ζευγάρι απευθύνθηκε στη Γενική Επιθεώρηση Μεταναστεύσεως της Ρουμανίας, προκειμένου να ενημερωθούν σχετικά με τη διαδικασία και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ο κ. Hamilton, ως πολίτης τρίτης χώρας ο οποίος ήταν σύζυγος Ευρωπαίου πολίτη που είχε εξασκήσει το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, θα μπορούσε να αποκτήσει δικαίωμα νόμιμης διαμονής στη Ρουμανία για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών. 

Σε απάντηση στο ως άνω αίτημα, η Επιθεώρηση ενημέρωσε το ζευγάρι ότι ο κ. Hamiltonδεν έχει δικαίωμα διαμονής στη Ρουμανία άνω των τριών μηνών ως σύζυγος του κ. Coman, λόγω του ότι ο Ρουμανικός αστικός κώδικας δεν αναγνωρίζει γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την Οδηγία 2004/38, πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) οι οποίοι μεταβαίνουν ή διαμένουν σε κράτος μέλος της ΕΕ άλλο από εκείνο του οποίου είναι υπήκοοι, μπορούν να συνοδεύονται στο κράτος μέλος υποδοχής από τα μέλη των οικογενειών τους, όπως αυτά ορίζονται στο Άρθρο 2 της Οδηγίας. Σχετικά με τα γεγονότα της υπόθεσης, σύμφωνα με το Άρθρο 2(2)(α) της Οδηγίας 2004/38 ‘ο/η σύζυγος’ πολίτη της Ένωσης θεωρείται μέλος της οικογένειας του τελευταίου, ενώ το Άρθρο 7(1)(δ) της ίδιας Οδηγίας προνοεί ότι μέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης, έχουν δικαίωμα διαμονής άνω των τριών μηνών στο κράτος μέλος στο οποίο εγκαταστάθηκε ο πολίτης της Ένωσης. Επίσης, το ΔΕΕ αποφάνθηκε σε προηγούμενες αποφάσεις του (π.χ. Singh και, πιο πρόσφατα, O.&B.) ότι το Άρθρο 21 ΣΛΕΕ δίνει το δικαίωμα σε πολίτες της Ένωσης που αφού έχουν εξασκήσει το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης και διαμονής σε άλλο κράτος μέλος επιστρέφουν στο κράτος μέλος του οποίου είναι υπήκοοι, να συνοδευθούν από τα μέλη της οικογένειας τους στο τελευταίο.

Το επιχείρημα του κ. Coman και του κ. Hamilton ήταν ότι αφού ο κ. Coman ήταν Ευρωπαίος πολίτης ο οποίος είχε εξασκήσει το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης και διαμονής σε άλλο κράτος μέλος, ο κ. Hamilton, ως σύζυγος του, είχε δικαίωμα διαμονής στη Ρουμανία με τον κ. Coman για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών.

Αφότου έλαβαν την αρνητική απάντηση της Επιθεωρήσεως, το ζευγάρι άσκησε προσφυγή κατά της αποφάσεως και ανάμεσα σ’ άλλα προέβαλαν ένσταση αντισυνταγματικότητας των σχετικών προνοιών του αστικού κώδικα. Το πρωτοδικείο ενώπιον του οποίου ασκήθηκε η προσφυγή ζήτησε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας να αποφανθεί επί της εν λόγω ενστάσεως, και εκείνο με τη σειρά του αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιον του διαδικασία και να υποβάλει στο ΔΕΕ μια σειρά προδικαστικών ερωτημάτων τα οποία, κατ’ ουσία, ερωτούσαν κατά πόσο το δίκαιο της ΕΕ απαιτεί από τη Ρουμανία να αναγνωρίσει τον κ. Hamilton ως σύζυγο του κ. Coman και επομένως ως έχοντα το δικαίωμα να διαμείνει στη Ρουμανία για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών.

Το ΔΕΕ απάντησε θετικά, δηλώνοντας ότι η άρνηση των αρχών κράτους μέλους να αναγνωρίσουν, όσον αφορά στη χορήγηση δικαιώματος διαμονής σε υπήκοο τρίτου κράτους, τον γάμο του με ιδίου φύλου πολίτη της Ένωσης ο οποίος είχε συναφθεί κατά τη διάρκεια της πραγματικής τους διαμονής σε άλλο κράτος μέλος, μπορεί να περιορίσει την εκ μέρους του πολίτη αυτού άσκηση του δικαιώματος του να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο Άρθρο 21 ΣΛΕΕ. Το Δικαστήριο επίσης πρόσθεσε ότι τέτοιος περιορισμός δεν μπορεί να δικαιολογηθεί βάσει αντικειμενικών λόγων γενικού συμφέροντος και συγκεκριμένα λόγων που συνδέονται με τη δημόσια τάξη και με την εθνική ταυτότητα.

Η απόφαση ξεκαθαρίζει τα δικαιώματα, και ενισχύει την ασφάλεια δικαίου, των ομόφυλων ζευγαριών που έχουν συνάψει γάμο σε κράτος μέλος της ΕΕ: ξεκαθαρίζει ότι σε όποιο κράτος της Ένωσης κι αν μετακινηθούν, η ένωση τους θα αναγνωριστεί ως γάμος για σκοπούς οικογενειακής επανένωσης, χωρίς αυτό να επηρεάζεται καθόλου από το καθεστώς που επικρατεί στο κράτος υποδοχής και, συγκεκριμένα από το κατά πόσο το κράτος εκείνο επιτρέπει στα ομόφυλα ζευγάρια να συνάψουν γάμο στο έδαφός του.

Παρά το γεγονός ότι η απόφαση αυτή αφορά μόνο ομόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει γάμο σε κράτος μέλος της ΕΕ και έχουν μετακινηθεί από ένα κράτος μέλος σε άλλο, εντούτοις, είναι πιθανό να οδηγήσει στην αναγνώριση ομόφυλων ζευγαριών που έχουν συνάψει γάμο και σε περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ. Στο παρόν στάδιο, 15 από τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ (περιλαμβανομένης της Κύπρου, Ελλάδας, Ρουμανίας,  και Πολωνίας) δεν επιτρέπουν τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. 

Το ΔΕΕ προσπάθησε να καθησυχάσει τα κράτη μέλη αυτά, τονίζοντας ότι ‘η προσωπική κατάσταση, στην οποία υπάγονται οι σχετικοί με τον γάμο κανόνες, αποτελεί τομέα που εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, το δε δίκαιο της Ένωσης δεν θίγει την αρμοδιότητα αυτή […]. Επομένως, τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να προβλέπουν ή να μην προβλέπουν τον γάμο μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου […]’. Εντούτοις, είναι πιθανό η απόφαση στην Coman να οδηγήσει σε μια διαδικασία ‘εθελοντικής εναρμόνισης’, όπου όλα τα κράτη μέλη θα αναγκαστούν να αναγνωρίσουν τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, ακόμα και σε περιπτώσεις που αυτό δεν απαιτείται από το δίκαιο της ΕΕ. 

Όπως έχουμε δει, η απόφαση προνοεί για την ερμηνεία του όρου ‘σύζυγος’ μόνο σε περιπτώσεις οικογενειακής επανένωσης πολίτη της Ένωσης που έχει ασκήσει το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας που αντλεί από το δίκαιο της ΕΕ. Από την στιγμή, όμως, που ένα κράτος μέλος αναγνωρίζει ένα ομόφυλο ζευγάρι ως ‘συζύγους’ για τους πιο πάνω σκοπούς, θα φάνταζε περίεργο να μην τους αναγνωρίζει ως ‘συζύγους’ για άλλους σκοπούς (π.χ. για σκοπούς φορολογίας, συντάξεων, κληρονομικών ζητημάτων) ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ.

Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι στην απόφαση του το ΔΕΕ υπογραμμίζει επανειλημμένως ότι πολίτης της Ένωσης μπορεί να αντλήσει το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης μόνο αν έχει μεταβεί και διαμείνει πράγματι σε διαφορετικό κράτος μέλος και κατά τη διάρκεια της διαμονής του εκεί έχει δημιουργήσει ή εδραιώσει οικογενειακή ζωή. 

Σε προηγούμενη νομολογία του (O.&B.), το Δικαστήριο εξήγησε ότι αυτές οι προϋποθέσεις τηρούνται εάν ο πολίτης αυτός έχει διαμείνει στο κράτος μέλος υποδοχής για πάνω από τρεις μήνες. Αυτό δείχνει ότι πολίτες της ΕΕ που διαμένουν σε κράτη μέλη που δεν επιτρέπουν γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, δεν μπορούν να επωφεληθούν από την απόφαση στην Comanεάν αφού ταξιδέψουν σε άλλο κράτος μέλος με μόνο σκοπό τη σύναψη γάμου επιστρέψουν στο κράτος μέλος διαμονής τους.

Οφείλουμε να χειροκροτήσουμε το ΔΕΕ για αυτή την τολμηρή απόφαση, λαμβάνοντας υπόψη ότι αφορά ένα ομολογουμένως λεπτό θέμα που αγγίζει θέματα που σχετίζονται με ανθρώπινα δικαιώματα, θρησκεία, ηθική, και παράδοση, όπως επίσης και συνταγματικές αρχές όπως ισότητα, αυτονομία και ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η απόφαση, όμως, αφήνει ένα ερώτημα αναπάντητο: το ΔΕΕ τονίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να αναγνωρίζουν γάμους που έχουν συναφθεί σε κράτη μέλη της ΕΕ. Ο γάμος των κ. Coman και Hamilton ικανοποιούσε αυτή την προϋπόθεση, αφού είχε συναφθεί στο Βέλγιο. Θα είχαν όμως το ίδιο αποτέλεσμα αν ο γάμος τους είχε συναφθεί, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ;
Δείτε το κείμενο της απόφασης εδώ