Το διαζύγιο, η γονική μέριμνα και η συμμετοχή στα αποκτήματα κατά το Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο. Νομοθετική και Νομολογιακή Eπισκόπηση

Γράφει η Αθηνά Σοφοκλέους, Νομικός

Οι εθνικές νομοθεσίες των χωρών της Ευρωπαϊκής ένωσης (ΕΕ) καθορίζουν τους λόγους για τους οποίους δύναται να υποβληθεί μια αίτηση διαζυγίου ή δικαστικού χωρισμού, και τις σχετικές διαδικασίες. Ωστόσο οι κανόνες διαφέρουν σημαντικά από τη μια χώρα της ΕΕ στην άλλη. Ορισμένοι κανόνες της ΕΕ καθορίζουν ποια δικαστήρια έχουν δικαιοδοσία και ποια νομοθεσία εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που εμπλέκονται δύο ή περισσότερες χώρες της ΕΕ. Στην Κύπρο δεν υπάρχει σειρά νομοθετημένων κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου σε ειδική νομοθεσία. Κανόνες σύγκρουσης νόμων που προσδιορίζουν ποιο ουσιαστικό δίκαιο θα διέπει μια δεδομένη διαφορά με διεθνές στοιχείο ανευρίσκονται κυρίως νομολογιακά. Επίσης, μεμονωμένοι κανόνες εφαρμοστέου δικαίου υπάρχουν και σε διμερείς συμφωνίες (π.χ. με την Ελλάδα, Τσεχία, Βουλγαρία) ή πολυμερείς συμβάσεις, (π.χ. Σύμβαση της Χάγης για Δικαιοδοσία, Εφαρμοστέο Δίκαιο, Αναγνώριση, Επιβολή και Συνεργασία σε Σχέση με Γονική Ευθύνη και Μέτρα για την Προστασία Παιδιών) τις οποίες έχει υπογράψει και κυρώσει η Κύπρος.[1] Μια αίτηση διαζυγίου ή δικαστικού χωρισμού μπορεί να υποβληθεί είτε από κοινού των συζύγων είτε χωριστά, σύμφωνα με τον Κανονισμό 2201/2003 του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης[2]. Η αίτηση υποβάλλεται στο  δικαστήριο της χώρας όπου:

-ζουν οι σύζυγοι

-εκεί που έζησαν μαζί για τελευταία φορά

-ζει ο ένας από τους δυο εφόσον υπέβαλαν κοινή αίτηση

-ζείτε ο ένας εξ’ αυτών, αν:

-ζούσε εκεί τουλάχιστον τους 6 τελευταίους μήνες πριν από την υποβολή της αίτησης και

είναι υπήκοος της χώρας αυτής.

Αν δεν είναι υπήκοος της χώρας αυτής, μπορεί να υποβάλει αίτηση μόνον εφόσον έχει ζήσει εκεί τουλάχιστον για 1 έτος αμέσως πριν από την υποβολή της αίτησης.

Το πρώτο δικαστήριο στο οποίο υποβάλλεται η αίτηση που πληροί τις προϋποθέσεις αυτές είναι αρμόδιο για την έκδοση της απόφασης σχετικά με το διαζύγιό. Το δικαστήριο μπορεί επίσης να αποφανθεί περί θεμάτων γονικής μέριμνας, εάν το παιδί ζεί στην χώρα όπου εκδίδεται η απόφαση διαζυγίου. Η απόφαση διαζυγίου ή δικαστικού χωρισμού που εκδίδεται σε μια χώρα της ΕΕ αναγνωρίζεται αυτόματα και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Η νομοθεσία που διέπει το διαζύγιό δεν είναι απαραίτητα η νομοθεσία της χώρας στην οποία υποβάλλεται η  αίτηση διαζυγίου. 16 χώρες της ΕΕ έχουν υιοθετήσει ένα ενιαίο σύνολο κανόνων για τον προσδιορισμό της νομοθεσίας που πρέπει να εφαρμόζεται για τα «διασυνοριακά» διαζύγια.

Κάθε χώρα της ΕΕ θεσπίζει τους δικούς της κανόνες σχετικά με τα δικαιώματα επιμέλειας και επικοινωνίας. Δεν υπάρχει γενικός κανόνας δικαιοδοσίας όσον αφορά τις γαμικές διαφορές. Αντ’ αυτού, το άρθρο 3 του Κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙ απαριθμεί επτά βάσεις δικαιοδοσίας. Οι σύζυγοι μπορούν να υποβάλουν αγωγή διαζυγίου ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους.

Οι εθνικές νομοθεσίες καθορίζουν:

-ποιος θα έχει την επιμέλεια

-αν η επιμέλεια θα είναι αποκλειστική ή κοινή

-ποιος θα αποφασίζει για την εκπαίδευση του παιδιού

-ποιος θα διαχειρίζεται την περιουσία του παιδιού, καθώς και άλλα συναφή ζητήματα.

Ο κανονισμός, που είναι γνωστός στην καθομιλουμένη ως «Βρυξέλλες ΙΙα»[3] εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με μοναδική εξαίρεση τη Δανία. Ο κανονισμός ισχύει άμεσα στα κράτη μέλη, τα οποία δεσμεύονται από αυτόν, και υπερισχύει του εθνικού δικαίου.

Ο κανονισμός περιλαμβάνει κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας και αναγνώρισης σε αστικές υποθέσεις όσον αφορά το διαζύγιο, τον δικαστικό χωρισμό και την ακύρωση γάμου («γαμικές διαφορές»). Δεν ασχολείται με τους λόγους διαζυγίου ή το εφαρμοστέο δίκαιο σε υποθέσεις διαζυγίων ή σε συναφή θέματα, όπως οι υποχρεώσεις διατροφής, οι περιουσιακές συνέπειες του γάμου και ζητήματα της κληρονομικής διαδοχής

Ωστόσο, όλες οι χώρες της ΕΕ αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να έχουν προσωπική σχέση και άμεση επαφή και με τους δύο γονείς, ακόμη κι αν αυτοί ζουν σε διαφορετικές χώρες. Στην περίπτωση διαζυγίου ή διάστασης, είναι σημαντικό να προσδιορίζεται εάν το παιδί θα ζει αποκλειστικά με τον έναν γονέα ή και με τους δύο εκ περιτροπής.

Ο Κανονισμός (ΕΚ) Αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης[4][5] για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και  εκτέλεση των αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές σχετικά με την γονική μέριμνα, ο οποίος καταργεί τον Κανονισμό 1347/2000. Συγκεκριμένα , το άρθρο 8 του εν λόγω Κανονισμού αναφέρει « τα δικαστήρια κράτους μέλους έχουν δικαιοδοσία επί θεμάτων που αφορούν την γονική μέριμνα παιδιού , το οποίο έχει τη συνήθη διαμονή του σε αυτό το κράτος κατά την στιγμή άσκησης της προσφυγής.

Περαιτέρω ενασχόληση με το ζήτημα της συνήθους διαμονής υπήρξε στην υπόθεση Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος  ν. Μόνικας Γιαννοπούλου 2010 (1ΑΑΔ)[6].  Αποφασίστηκε πως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης είναι καθοριστικά για τον προσδιορισμό του τόπου της συνήθους διαμονής του παιδιού. Ένας από τους παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη είναι η φυσική παρουσία του παιδιού στο κράτος μέλος. Η φυσική αυτή παρουσία θα πρέπει όμως να συνοδεύεται με μαρτυρία ότι δεν είναι προσωρινή ή διακοπτόμενη, αλλά μόνιμη.  Ορθά έκρινε το Δικαστήριο ότι ούτε κάτω από τις πρόνοιες του άρθρου 13 θα μπορούσε να αναλάβει αρμοδιότητα καθώς διαπιστώθηκε ότι υπό το άρθρο 12 η συνήθης διαμονή των παιδιών ήταν το Abu Dhabi  και όχι η Κύπρος.

Σχετική με το ζήτημα της γονικής μέριμνας είναι και η υπόθεση Haigaz George Indjirdjian v. Jennifer Clare Dowing 2010 (1ΑΑΔ)[7].  Το πρωτόδικο Δικαστήριο ορθά διαπίστωσε πως τα δικαστήρια που βρίσκονται εντός της συνήθους διαμονής των παιδιών είναι πιο αρμόδια στο να αποφασίσουν επί θεμάτων σχετικών την γονική μέριμνα. Επίσης ορθά διαπίστωσε το Δικαστήριο πως τα Αγγλικά δικαστήρια ήταν κατά κύριο λόγο αρμόδια για τη ρύθμιση του δικαιώματος προσωπικής επικοινωνίας του εφεσείοντος με τις θυγατέρες του.

Στις περιπτώσεις όπου εμπλέκονται περισσότερες από μία χώρες (π.χ. εάν οι γονείς δεν ζουν στην ίδια χώρα), αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση μιας υπόθεσης γονικής μέριμνας είναι το δικαστήριο της χώρας όπου ζει συνήθως το παιδί[8]. Αυτό διατυπώθηκε και στην υπόθεση Bianca Purrucke κατά Guillermo Vallés Pérez. [9]Επίσης  το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση του διαζυγίου μπορεί επίσης να είναι το δικαστήριο που θα αποφασίσει για τα θέματα γονικής μέριμνας που συνδέονται με το διαζύγιό. Το δικαστήριο αποφασίζει με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού σχετικά με το δικαίωμα επιμέλειας και τις λεπτομέρειες όσον αφορά την επικοινωνία, και παράλληλα καθορίζει τον τόπο διαμονής του παιδιού. Οι δικαστικές αποφάσεις για τη γονική μέριμνα, που έχουν εκδοθεί σε χώρα της ΕΕ αναγνωρίζονται σε όλες τις άλλες χώρες της ΕΕ χωρίς να απαιτούνται επιπλέον διαδικασίες.

Ο όρος «γονική μέριμνα» ορίζεται διασταλτικά στο άρθρο 1 παράγραφος 2 του ΕΚ 2201/2003 και καλύπτει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του δικαιούχου γονικής μέριμνας σε σχέση με το πρόσωπο ή την περιουσία του παιδιού. Αυτά μπορεί να απορρέουν από δικαστική απόφαση, απευθείας από το νόμο ή από συμφωνία. Ο κατάλογος των στοιχείων που εμπίπτουν στην έννοια της «γονικής μέριμνας» σύμφωνα με τον κανονισμό δεν είναι πλήρης, αλλά απλά ενδεικτικός και περιλαμβάνει:

• το δικαίωμα επιμέλειας και το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας

• την επιτροπεία, την κηδεμονία και ανάλογους θεσμούς

• τον διορισμό και τα καθήκοντα προσώπων ή οργανώσεων στα οποία ανατίθεται η επιμέλεια του προσώπου ή η διοίκηση της περιουσίας του παιδιού, η εκπροσώπησή του ή η φροντίδα του

• τα μέτρα προστασίας του παιδιού που συνδέονται με τη διοίκηση, τη συντήρηση ή τη διάθεση της περιουσίας του

 • την τοποθέτηση του παιδιού σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ίδρυμα

Ο δικαιούχος της γονικής μέριμνας μπορεί να είναι φυσικό ή νομική πρόσωπο. Το άρθρο 1 παρ. 3 του ΕΚ 2201/2003[10] απαριθμεί τα θέματα που εξαιρούνται από το πεδίο της γονικής μέριμνας κατά την έννοια του κανονισμού, ακόμα και όταν ενδεχομένως συνδέονται στενά με αυτήν (όπως η υιοθεσία, η χειραφεσία, το επώνυμο και το όνομα του παιδιού). Ενώ ο κανονισμός εφαρμόζεται σε μέτρα προστασίας σε σχέση με τα παιδιά, δεν εφαρμόζεται στα μέτρα που λαμβάνονται ως αποτέλεσμα ποινικών αδικημάτων που διαπράττονται από παιδιά.

Όσον αφορά την συμμετοχή στα αποκτήματα το εφαρμοστέο δίκαιο στις προσωπικές σχέσεις των συζύγων, γίνεται αναφορά στον εκάστοτε εθνικό νόμο του κράτους μέλους. Η Κύπρος ακολουθεί μια σειρά κανόνων και νομολογιών εφόσον δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Αναφορά γίνεται  στις πρόνοιες του Αστικού Κώδικα Ελληνικού δικαίου[11]  και συγκεκριμένα στο άρθρο 14:

όταν μετά το γάμο έχουν οι σύζυγοι την ιθαγένεια του ίδιου κράτους, του κράτους αυτού

αν κατά τη διάρκεια του γάμου οι σύζυγοι απέκτησαν κοινή νέα ιθαγένεια, του κράτους της τελευταίας κοινής ιθαγένειας

αν κατά τη διάρκεια του γάμου οι σύζυγοι είχαν κοινή ιθαγένεια και ο ένας πήρε αργότερα την ιθαγένεια άλλου κράτους, του κράτους της τελευταίας κοινής ιθαγένειας, εφόσον ο άλλος σύζυγος συνεχίζει να έχει την ιθαγένεια αυτή

όταν οι σύζυγοι έχουν πριν το γάμο διαφορετική ιθαγένεια και μετά το γάμο δεν αλλάζει η ιθαγένειά τους ή, αν πριν το γάμο έχουν την ίδια ιθαγένεια, αλλά με την τέλεση του γάμου αλλάζει η ιθαγένεια του ενός, του κράτους της τελευταίας κοινής συνήθους διαμονής τους

αν δεν έχουν κοινή συνήθη διαμονή κατά τη διάρκεια του γάμου τους, του κράτους με το οποίο οι σύζυγοι συνδέονται στενότερα.

Εφαρμοστέο είναι το δίκαιο που ρυθμίζει τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων αμέσως μετά την τέλεση του γάμου (άρθρο 15 ΑΚ).

Εν τέλει, εκείνο το οποίο δεν πρέπει να λησμονείται είναι ότι ασχέτως της εναρμόνισης του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης, καθένα εξ αυτών ως κυρίαρχη οντότητα δύναται ελευθέρως να ερμηνεύει και να εφαρμόζει το εσωτερικό του δίκαιο σε όσες περιπτώσεις το υπερισχύον Ενωσιακό  Δίκαιο δεν εφαρμόζεται. Επίσης, όσον αφορά ζητήματα γονικής μέριμνας, κύριο μέλημα δεν είναι άλλο παρά της θεραπείας του συμφέροντος του ανηλίκου.
Κάνετε like στην σελίδα μας στο Facebook εδώ για καθημερινή έγκυρη νομική ενημέρωση.

---

[1]  Πηγή http://europa.eu/youreurope/citizens/family/couple/divorce-separation/index_el.htm  (Ημερομηνία Ανάκτησης 7/112017)

[2] Πηγή  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32003R2201 (Ημερομηνία Ανάκτησης 6/11/2017)

[3]Πηγή  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:l33194 (Ημερομηνία Ανάκτησης 7/11/2017).

[4]  Πηγή pdf.europa.eu › Ευρωπαϊκή Επιτροπή › EΔΔ › Εφαρμοστέο δίκαιο (Ημερομηνία Ανάκτησης 6/11/2017)

[5]Πηγήhttp://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:338:0001:0029:EL:PDF(Ημερομηνία Ανάκτησης 6/11/2017)

[6]Βλ. Giannopoulos_Kostas_vs_Giannopoulou_Monika_goniki_merimna_(Ημερομηνία Ανάκτησης 8/11/2017)

[7] Βλ. Indjirdjian_Haigaz_George_._Jennifer_Clare_Downing_2010_GONIKH_MERIMNA_.pdf (Ημερομηνία Ανάκτησης 8/11/2017)

[8]Πηγή http://europa.eu/youreurope/citizens/family/children/parentalresponsibility/index_el.htm

(Ημερομηνία Ανάκτησης 9/11/2017)

[9]Πηγήhttp://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=82510&doclang=EL

(Ημερομηνία Ανάκτησης 9/11/2017)

[10]Πηγήhttp://www.ministryofjustice.gr/site/LinkClick.aspx?fileticket=j8V_w42_Nmc%3d&tabid=79 (Ημερομηνία Ανάκτησης 10/11/2017)

[11]Πηγήhttp://www.ministryofjustice.gr/site/kodikes/Ευρετήριο/ΑΣΤΙΚΟΣΚΩΔΙΚΑΣ/tabid/225/language/el-GR/Default.aspx (Ημερομηνία Ανάκτησης 10/11/2017)