της Ειρήνης Μιχαήλ, Δικηγόρου
Πολλές φορές τίθεται το ερώτημα και εν
προκειμένω σε ηθικό επίπεδο, κατά πόσον βλέποντας ένα άτομο να πράττει κάτι το
οποίο εκφεύγει από τα πλαίσια του τι συνιστάται σωστό ή λάθος, αν πρέπει εμείς
να παρέμβουμε προκειμένου να του παρέχουμε την απαιτούμενη βοήθεια. Έτσι παρατηρώντας
το άτομο να είναι έρμαιο των επιθυμιών του και βλέποντας ότι το ίδιο αδυνατεί
να ελέγξει τον εαυτό του, πολλοί νιώθουν την ανάγκη να παρέμβουν και να πράξουν
οτιδήποτε ενδείκνυται και χρειάζεται για να προστατεύσουν το εν λόγω άτομο.
Αυτό διαφαίνεται κατά ξεκάθαρο τρόπο στους γονείς, οι οποίοι προσπαθούν να
προστατεύσουν και να βοηθήσουν τα ανήλικα παιδιά τους εφόσον ως γονείς
επικεντρώνονται στο τι οι ίδιοι θεωρούν ότι είναι το καλύτερο για το παιδί
τους.
Με αφετηρία τη θέση αυτή, γίνεται δεκτό ότι
όταν ένας ενήλικας δέχεται εξωγενή παρέμβαση σε ότι αφορά τις επιθυμίες και την
κατεύθυνση που ακολουθεί και η συγκεκριμένη παρέμβαση θεωρητικά έχει ως στόχο
την προστασία του ατόμου, τότε μιλάμε για τον πατερναλισμό. Επεκτείνοντας και
εμβαθύνοντας, όταν η παρέμβαση γίνεται από δημόσιες αρχές, οι οποίες εξαναγκάζουν
τους πολίτες τους να υπακούσουν στους νόμους αφού με την μη τήρηση τους θα
υπόκεινται σε ποινές, τότε μιλάμε για νομικό πατερναλισμό. Απεναντίας, όταν το
κράτος, μέσω της θέσπισης κανόνων δικαίου, παίρνει την θέση του προστάτη θεσπίζοντας
νόμους που στηρίζονται στις εκάστοτε κοινωνικές αντιλήψεις αλλά και στην προστασία
των κοινωνικών αξιών, τότε μιλάμε για νομικό ηθικισμό. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα, αποτελεί η ποινικοποίηση της άμβλωσης με το άρθρο 168 του Ποινικού
Κώδικα, το οποίο προνοεί τα εξής: ‘’Γυναίκα που κυοφορεί ή όχι, η οποία με
σκοπό να επιφέρει αποβολή στον εαυτό της, παίρνει παράνομα δηλητήριο ή άλλο
επιβλαβές πράγμα, ή χρησιμοποιεί βία οποιουδήποτε είδους ή οποιουδήποτε άλλου
μέσου ή επιτρέπει να χορηγηθεί σε αυτή ή να χρησιμοποιηθεί πάνω της οτιδήποτε
από τα αναφερόμενα πιο πάνω, είναι ένοχη κακουργήματος και υπόκειται σε
φυλάκιση επτά χρόνων.’’
Το κράτος, έχοντας ως βασική ιδέα και σκέψη
ότι ενδεχομένως αρκετά άτομα να μην είναι θέση να αντιληφθούν και να λάβουν
ορθολογικές και σωστές αποφάσεις, παίρνοντας την θέση του πατέρα, παρεμβαίνει
με σκοπό την προστασία τους. Αυτό διαφαίνεται για παράδειγμα στην επιβολή
ποινών σε περίπτωση που το άτομο δεν φοράει ζώνη ασφαλείας ή στην υποχρέωση
καταβολής τέλους για εξασφάλιση σύνταξης μακροπρόθεσμα.
Στην Κύπρο σε ότι αφορά
την υποχρέωση καταβολής τέλους για λήψη συνταξιοδοτικών ωφελημάτων για το
επάγγελμα του δικηγόρου, έχει δημιουργηθεί ειδικό Ταμείο, σύμφωνα με τον
Κανονισμό 2, παράγραφος (1) των περί Δικηγόρων (Συντάξεις και Χορηγήματα)
Κανονισμών του 1966-2017. Το ερώτημα που θα μπορούσε να απασχολήσει σε αυτό το
σημείο, είναι το εξής: Εφόσον εμείς ως άτομα έχουμε γνώση για το τι είναι προς το συμφέρον μας και καθώς είναι
αποκλειστικά και μόνον δικό μας θέμα αν θα θέλαμε με οποιοδήποτε τρόπο να
εξασφαλιστούμε ως προς το μέλλον, με ποιο έρεισμα έρχεται ο συγκεκριμένος
κανονισμός; Πως το κράτος υποχρεώνει τους πολίτες και δη τους δικηγόρους στην
αναφερθείσα περίπτωση, να εξασφαλιστούν για το μέλλον; Μήπως πρόκειται εν τέλει
για αυθαίρετη παρέμβαση στην ελευθερία του κάθε ατόμου;
Εν τέλει, ως εκ των προαναφερθέντων, το
κατά πόσον, κάποιος δύναται να ταχθεί υπέρ ή κατά του νομικού πατερναλισμού,
εναπόκειται στην νομική βλέψη και κρίση του καθενός. Έτσι, κάποιοι ενδεχομένως να ενστερνίζονταν
την θέση του John Stuart Mill ότι ‘’Ο μόνος σκοπός που δικαιολογεί την ατομική
ή συλλογική παρέμβαση της ανθρωπότητας στην ελευθερία δράσης οποιουδήποτε
μέλους της, είναι η αυτοπροστασία. Ότι ο μόνος σκοπός, για τον οποίο μπορεί να
ασκηθεί δικαιολογημένα βία έναντι οποιουδήποτε ατόμου πολιτισμένης κοινωνίας,
είναι το να αποτραπεί η βλάβη σε άλλους. Το δικό του καλό (το ατομικό καλό),
φυσικό η ηθικό, δεν μπορεί να διασφαλιστεί. Κανείς δεν υποχρεώνεται να ενεργεί
ή να απέχει επειδή θα ήταν καλύτερο για αυτόν, ή γιατί θα τον κάνει πιο
ευτυχισμένο ακόμη και αν αυτό που κάνει, κατά τη γνώμη των άλλων, θα ήταν σοφό
ή και ορθό... Το μόνο μέρος της συμπεριφοράς του ατόμου, για το οποίο έχει λόγο
η κοινωνία, είναι αυτό που αφορά τους άλλους. Στο κομμάτι που αφορά αποκλειστικά
το άτομο, η ανεξαρτησία του είναι απόλυτη. Το άτομο έχει πλήρη κυριαρχία επάνω
του, στο σώμα και στη σκέψη του’’.
Αντίθετα κάποιοι άλλοι, ίσως να υποστήριζαν
ότι ένας βαθμός πατερναλισμού κρίνεται και καθίσταται αναγκαίος προκειμένου να
περιορισθεί η αυθαιρεσία.
Διαβάστε ακόμα: Αντιμετώπιση Ανήλικων Παραβατών, της Ειρήνης Μιχαήλ, Δικηγόρου
Σχόλια