Μαθήματα Ρητορικής

Φρίντριχ Νίτσε: Μαθήματα Ρητορικής: Η τέχνη του ρήτορα έγκειται στο να μην αφήσει ποτέ να διαφανεί το τεχνητό. Εξ’ου και το χαρακτηριστικό ύφος, το οποίο όμως είναι προπάντων ένα προϊόν υψηλής τέχνης, όπως ακριβώς και η «φυσικότητα» του καλού ηθοποιού. Ο αληθινός ρήτορας μιλάει έχοντας ως βάση το ήθος του υπ’ αυτόν αντιπροσωπευόμενου προσώπου ή πράγματος. Εφευρίσκει τις καλύτερες απολογίες και επιχειρήματα (που συνήθως μόνον ο εγωισμός ανακαλύπτει), τα πιο πειστικά λόγια και τους τρόπους του λέγειν.
Το αξιοσημείωτο σ' αυτόν τον ρήτορα είναι ότι μέσω της τέχνης του, μέσω μιας αλλαγής προσώπων και μιας σωφροσύνης που τον διέπει, βρίσκει πάντα και στρέφει προς όφελός του κάθε τι που μόνον ο πιο εύγλωττος δικηγόρος του κάθε ανθρώπου και του κάθε κόμματος, ο εγωισμός, θα μπορούσε να βρει. Πρόκειται για μια ανταλλαγή του εγώ, όπως γίνεται στους δραματουργούς. Ο Goethe τονίζει πως όλα τα πρόσωπα που παρουσιάζονται στον Σοφοκλή είναι οι καλύτεροι ρήτορες, διότι όταν έχουν μιλήσει όλοι, έχει κανείς την εντύπωση ότι η υπόθεσή τους είναι η πιο δίκαιη και η καλύτερη.

Αυτό που ονομάζεται "ρητορική" ως μέσο συνειδητής τέχνης, υπήρξε ενεργό ως μέσο ασυνείδητης τέχνης στη γλώσσα και την ανάπτυξή της και πράγματι, η ρητορική είναι μια περαιτέρω ανάπτυξη της γλώσσας, καθοδηγούμενη από το καθαρό φως της κατανόησης, και τα καλλιτεχνικά μέσα που ενυπάρχουν ήδη στη γλώσσα.

Δεν υπάρχει προφανώς καμία αποκαλυπτική "φυσικότητα" της γλώσσας στην οποία θα μπορούσε κανείς να προσφύγει. Η ίδια η γλώσσα είναι το αποτέλεσμα καθαρά ρητορικών τεχνών. Η δύναμη να ανακαλύψει κανείς και να καταστήσει λειτουργικό αυτό που λειτουργεί και εντυπωσιάζει, σε σχέση με κάθε πράγμα, μια δύναμη που ο Αριστοτέλης αποκαλεί ρητορική, είναι, ταυτόχρονα, η ουσία της γλώσσας. (μετάφραση: Αιμιλία Μανούση, επιμέλεια Διονύσης Καββαθάς, εκδόσεις Πλέθρον).