23 Αυγούστου Παγκόσμια Ημέρα για την Υπενθύμιση του Δουλεμπορίου: Τα δεδομένα του σήμερα

Γράφει η Πηνελόπη Χαραλάμπους, Νομικός
Σήμερα στον 21ο αιώνα, παρά το ότι η τεχνολογική εξέλιξη και η εξειδικευμένη επιμόρφωση των ανθρώπων έχουν μια ιδιαίτερη θέση στις κοινωνίες μας, ακόμη υφίσταται ανάμεσα μας ένα φαινόμενο τόσο πεπαλαιωμένο και προσβλητικό για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους που πολλοί από εμάς ενώ το εχθρευόμαστε συνεχίζουμε να το αγνοούμε. Το δουλεμπόριο και η ίδια η δουλεία.
Ως γνωστόν η δουλεία είναι ένας αρχαίος και διαπολιτισμικός θεσμός, σύμφωνα με τον οποίο νομιμοποιούνταν η μετατροπή του άνθρωπου σε ιδιοκτησία. Το φαινόμενο αυτό εμφανιζόταν επί δεκάδες αιώνες ως «εθιμικό δίκαιο» σε περιόδους πολέμου, όπου οι αιχμάλωτοι πολέμου αφού υποδουλώνονταν αντιμετωπίζονταν ως οικόσιτα ζώα ή αντικείμενα και παράλληλα ως εχθροί. Συγκεκριμένα, νομιμοποιούνταν η βάναυση μεταχείριση των ανθρώπων αυτών, μέσω της σκληρής εργασίας μέχρι θανάτου, της ψυχοσωματικής κακοποίησης και της κοινωνικής τους εξαθλίωσης. Η μοίρα τους από τη στιγμή της υποδούλωσης ήταν προδιαγεγραμμένη, καθώς η δουλεία ήταν ένα κοινωνικό βάρος που κληροδοτείτο στις επόμενες γενιές, γεγονός που έκανε πολλούς πολεμιστές ή και αμάχους να επιλέγουν το θάνατο παρά τη σύλληψη τους ως αιχμάλωτοι.
Κινήσεις για την κατάργηση της δουλείας άρχισαν να σημειώνονται από το 18ο αιώνα, με το Σύνταγμα των ΗΠΑ του 1788 το οποίο προέβλεπε την απελευθέρωση των δούλων μέσα σε μία περίοδο 20 χρόνων. Ενώ, στις αρχές του 19ου αιώνα η Βρετανία και η Γαλλία, όπως και τα περισσότερα από τα ανεξάρτητα έθνη της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής κατάργησαν τη δουλεία, μέσα από διάφορα ψηφίσματα, όπως για παράδειγμα την Πράξη Κατάργησης της Δουλείας του 1833[1].
Οι νομοθεσίες αυτές βρίσκονταν σε ισχύ για κάτι περισσότερο από έναν αιώνα, μέχρι τη στιγμή που τα κράτη αποφάσισαν μέσω της δέσμευσης τους από Διεθνείς Συμβάσεις, να λάβουν από κοινού μέτρα για τον τερματισμό και την κατάργηση της δουλείας, αλλά και της κατοχύρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου, χωρίς αυτός να διαχωρίζεται ρατσιστικά, από την οικονομική του κατάσταση, την ηλικία του, τη θρησκεία του, τη φυλή ή και το φύλο του. Αυτό λοιπόν συνέβη με τρεις βασικές νομοθεσίες, την Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η οποία υπογράφηκε και επικυρώθηκε αντίστοιχα από τα κράτη μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) το 1948[2] και αναφέρει στο Άρθρο 4[3] την απαγόρευση κάθε μορφής δουλείας, και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα[4] το οποίο υπογράφηκε και επικυρώθηκε αντίστοιχα από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ το 1966 , και αναφέρει ομοίως στο Άρθρο 8[5] την απαγόρευση της δουλείας και του δουλεμπορίου σε όλες τις μορφές του. Η τρίτη νομοθεσία, η οποία είναι και η νεότερη, είναι η Πράξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1998[6] η οποία ερμηνεύει στο Άρθρο 4[7] την απαγόρευση της δουλείας και της εξαναγκαστικής εργασίας.
Παρόλα αυτά, αποτελεί ψευδαίσθηση να πιστεύουμε ότι στις κοινωνίες του σήμερα έχει παύσει το φαινόμενο αυτό, ιδιαίτερα εφόσον σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία[8] που έχουν δοθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας ( ILO – International Labour Organization) και την Επιτροπή Καταναγκαστικής Εργασίας ( ILC –Committee on Forced Labour), περίπου 21 εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο παραμένουν θύματα καταναγκαστικής εργασίας, ενώ 11.4 εκατομμύρια από αυτούς είναι γυναίκες και νεαρά κορίτσια και 9.5 εκατομμύρια είναι άντρες και αγόρια.
Σε κάθε χώρα του κόσμου συνεχίζουν να υπάρχουν κρούσματα δουλείας. Γυναίκες εξαναγκάζονται στην πορνεία. Άνθρωποι υποχρεώνονται να εργάζονται σε αγροτικές καλλιέργειες, ως βοηθοί σε σπίτια και βιομηχανίες. Παιδιά χάνουν την παιδική τους ηλικία καθώς αναγκάζονται να εργάζονται σε κάτεργα παράγοντας αγαθά τα οποία πωλούνται παγκοσμίως. Ολόκληρες οικογένειες οδηγούνται στη δουλεία έχοντας να ξεχρεώσουν οφειλές προηγούμενων γενεών, και νεαρά κοριτσάκια εξαναγκάζονται σε γάμο με αρκετά μεγαλύτερους άντρες, οι οποίοι συχνά τις αγοράζουν από τις οικογένειες τους.
Ένας άνθρωπος μπορεί να χαρακτηρισθεί ότι βρίσκεται σε κατάσταση δουλείας, σύμφωνα με τον Οργανισμό/Κίνημα Ενάντια στη Δουλεία[9], όταν αρχικά εξαναγκάζεται σε εργασίας μέσω ψυχικής ή και σωματικής απειλής, ή όταν ανήκει ή ελέγχεται από έναν «εργοδότη» λόγω ψυχικής ή και σωματικής κακοποίησης ή απειλής κατάχρησης. Οι πλείστοι από αυτούς εξευτελίζονται, εφόσον αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα ή αγοράζονται και πωλούνται ως «περιουσιακά στοιχεία», ενώ παράλληλα τους στερούνται βασικές και θεμελιώδεις ελευθερίες όπως είναι η ελευθερία της έκφρασης, η ελεύθερη διακίνηση και η ελεύθερη αξιοποίηση της ιδιωτικής και κοινωνικής τους ζωής.
Υπάρχουν διάφορες μορφές δουλείας, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από τον εξαναγκασμό στην πορνεία και την καταναγκαστική εργασία μέχρι τον γάμο παρά τη θέληση και την βίαιη αφαίρεση οργάνων. Αρχικά, ως γνωστόν, έχουμε την εμπορία ανθρώπων η οποία περιλαμβάνει τη μεταφορά, την πρόσληψη ή τη στέγαση προσώπων με σκοπό την εκμετάλλευση τους υπό διάφορες πτυχές μέσω της χρήσης βίας, απειλών ή και εξαναγκασμού.
Αναγκαστική εργασία ορίζεται ως κάθε εργασία ή υπηρεσία την οποία οι άνθρωποι αναγκάζονται να κάνουν ενάντια στη θέληση τους υπό την απειλή κάποιας μορφής τιμωρίας. Βάσει αυτού έχει αναπτυχθεί η σύγχρονη μορφή των δουλεμπόρων ή των εργαζομένων, οι οποίοι είναι άνθρωποι που δανείζονται χρήματα που δεν μπορούν να επιστρέψουν και υποχρεώνονται να δουλέψουν για να ξοφλήσουν το χρέος τους, ενώ στη συνέχεια χάνουν τον έλεγχο των συνθηκών τόσο της απασχόλησης όσο και του χρέους. Εν συνεχεία αυτού, έχουμε τη σκλαβιά με βάση την κάθοδο, όπου οι άνθρωποι γεννιούνται στη δουλεία επειδή οι πρόγονοί τους είχαν συλληφθεί και υποδουλωθεί κατά την εμπορία ανθρώπων, ή επειδή είχαν αφήσει χρέος σε κάποιον «εργοδότη».
Επιπρόσθετα, υπάρχει η παιδική δουλεία η οποία συχνά συγχέεται με την παιδική εργασία, αλλά είναι μακράν χειρότερη. Ενώ η παιδική εργασία είναι επιβλαβής για τα παιδιά και εμποδίζει την εκπαίδευση και την ανάπτυξη τους, η παιδική δουλεία συμβαίνει όταν η εργασία ενός παιδιού εκμεταλλεύεται για κέρδος κάποιου άλλου και όχι του ίδιου. Συχνά περιλαμβάνει την εμπορία παιδιών, τους στρατιώτες παιδιά, τον γάμο παιδιών και την εσωτερική σκλαβιά τους κ.ά. Ο εξαναγκασμός σε γάμο, είναι όταν κάποιος υποχρεώνεται σε γάμο παρά τη θέληση του και δεν μπορεί να απαλλαχθεί από το γάμο αυτό. Οι περισσότεροι γάμοι αυτής της μορφής αφορούν παιδιά κυρίως κοπέλες κάτω των 16 και σε αρκετές περιπτώσεις κάτω των 12 ετών.
Αρκετές από τις μορφές αυτές έχουν περισσότερα από ένα στοιχεία από αυτά που έχω ήδη αναφέρει στο άρθρο αυτό. Παραδείγματος χάριν, η εμπορία ανθρώπων περιλαμβάνει συχνά προκαταβολές για ταξίδια και εργασία στο εξωτερικό, χρησιμοποιώντας χρήματα που δανείζονται συχνά από τους διακινητές. Στη συνέχεια, το χρέος συμβάλλει στον έλεγχο των θυμάτων, τα οποία μόλις φθάσουν ενημερώνονται ότι δεν μπορούν να φύγουν μέχρι να αποπληρωθεί το χρέος τους.
Σήμερα, 5.5 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο είναι υπό κατάσταση δουλείας, ενώ 1.5 εκατομμύρια άνθρωποι σε αναπτυγμένες οικονομικά χώρες είναι δούλοι. Συγκεκριμένα, βάσει στατιστικών ερευνών που διεξάγει κατά καιρούς ο Διεθνείς Οργανισμός Εργασίας (ILO- International Labour Organization) , 11.7 εκατομμύρια άνθρωποι είναι υπό δουλεία κυρίως ως εργατικό δυναμικό στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού, 3.7 εκατομμύρια στην Αφρική, 1.6 εκατομμύρια στην Λατινική Αμερική κτλ. Ακόμα, 14.2 εκατομμύρια θύματα δουλείας αξιοποιούνται σε οικονομικές δραστηριότητες σε όλο τον κόσμο και 4.5 εκατομμύρια άνθρωποι υποχρεούνται στην αποδοχή σεξουαλικής εκμετάλλευσης, από τους οποίους το 98% που διακινούνται είναι γυναίκες και νεαρά κορίτσια. Σχεδόν 19 εκατομμύρια θύματα εκμεταλλεύονται από ιδιώτες ή επιχειρήσεις και πάνω από 2 εκατομμύρια από τις πολιτειακές ή ανταρτικές ομάδες. Η καταναγκαστική εργασία παράγει παράνομα κέρδη 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων στον ιδιωτικό τομέα ετησίως.
Τα στατιστικά αυτά στοιχεία και οι καταστάσεις στις οποίες υποβάλλονται οι άνθρωποι αυτοί καθημερινά, είναι προς προβληματισμό των Δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών στις οποίες ζούμε, μιας και σήμερα 23 Αυγούστου είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την Υπενθύμιση του Δουλεμπορίου, το οποίο θεωρητικά έχει απαγορευθεί και καταργηθεί τον τελευταίο αιώνα.

[1] “An Act for the Abolition of Slavery throughout the British Colonies; for promoting the Industry of the manumitted Slaves; and for compensating the Persons hitherto entitled to the Services of such Slaves” Found At: http://www.pdavis.nl/Legis_07.htm
[2] “United Nations Human Rights Office of the High Commissioner, Universal Declaration Human Rights” Found At: http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=grk
[3] Article 4
No one shall be held in slavery or servitude; slavery and the slave trade shall be prohibited in all their forms.
[4] Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα Found At: http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4bd686e52
[5] Άρθρο 8.- 1. Κανείς δεν υπόκειται σε δουλεία. Η δουλεία και το δουλεμπόριο σε όλες τις μορφές του
απαγορεύονται.
2. Κανείς δεν κρατείται σε υποτέλεια.
3. α) Κανείς δεν πιέζεται να εκτελέσει αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία,
β) Το εδάφιο (α) δεν μπορεί να ερμηνευθεί έτσι ώστε να απαγορεύει στις χώρες, όπου ορισμένα
εγκλήματα μπορούν να τιμωρηθούν με φυλάκιση συνοδευόμενη από καταναγκαστικά έργα, την εκτέλεση
ποινής καταναγκαστικών έργων που επιβλήθηκε από αρμόδιο δικαστήριο,
Υ) Για τους σκοπούς αυτής της παραγράφου, ο όρος "καταναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία" δεν
περιλαμβάνει:
 i. Οποιαδήποτε εργασία ή υπηρεσία, που δεν αναφέρεται στο εδάφιο (β), η οποία απαιτείται από
όσα πρόσωπα κρατούνται με βάση νόμιμη απόφαση δικαστηρίου ή όσα πρόσωπα έχουν αποφυλακιστεί
υπό όρους,
ii. Οποιαδήποτε θητεία στρατιωτικού χαρακτήρα και, στις χώρες όπου αναγνωρίζονται οι αντιρρησί-
ες συνείδησης, οποιαδήποτε εθνική υπηρεσία που προβλέπει ο νόμος για τους αντιρρησίες συνείδησης,
iii. Οποιαδήποτε υπηρεσία που απαιτείται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή καταστροφής που
απειλούν τη ζωή ή την ευημερία της κοινότητας,
iv. Οποιαδήποτε εργασία ή υπηρεσία που αποτελεί μέρος των συνήθων υποχρεώσεων του πολίτη.
[6] “Human Rights Act 1998” Found At: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1998/42/schedule/1
[7] Article 4 - Prohibition of slavery and forced labour
1No one shall be held in slavery or servitude.
2No one shall be required to perform forced or compulsory labour.
3For the purpose of this Article the term “forced or compulsory labour” shall not include:
(a)any work required to be done in the ordinary course of detention imposed according to the provisions of Article 5 of this Convention or during conditional release from such detention;
(b)any service of a military character or, in case of conscientious objectors in countries where they are recognised, service exacted instead of compulsory military service;
(c)any service exacted in case of an emergency or calamity threatening the life or well-being of the community;
(d)any work or service which forms part of normal civic obligations.
[8] “International Labour Organization, Forced labour, modern slavery and human trafficking” Found At: http://www.ilo.org/global/topics/forced-labour/lang--en/index.htm
[9] “Anti-Slavery, What is modern slavery” Found At: https://www.antislavery.org/slavery-today/modern-slavery/

Σχόλια

Top Legal Stories

Πρόστιμο 30.000 ευρώ σε εταιρεία αλουμινίων από την Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή

Καθίσματα προς αποφυγή παρατεταμένης ορθοστασίας : Περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Τροποποιητικός Νόμος του 2023

Οκτώ (8) θέσεις Δικηγόρων στη Νομική Υπηρεσία

Κατάργηση ετήσιου τέλους εταιρειών από το έτος 2024 και μετά

Θέση Δικηγόρου - Νομικού Συμβούλου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου