Του Γιώργου Καζολέα, Δικηγόρου
Στο εργασιακό πεδίο της Κύπρου, η διαχείριση του προσωπικού χαρακτηρίζεται συχνά από εργοδοτικές πρακτικές που εκμεταλλεύονται τον φόβο και την ανασφάλεια των εργαζομένων.
Το Εξειδικευμένο Νομικό Πλαίσιο: Ο Νόμος 42(I)/2025
Η νομική αντιμετώπιση του φαινομένου που έχει ανησυχητικές διαστάσεις στην Κύπρο ενισχύθηκε καθοριστικά με την ψήφιση του περί Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας και Παρενόχλησης στο Χώρο Εργασίας Νόμου του 2025 (Ν. 42(I)/2025), ο οποίος ενσωματώνει τη Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).
Ο Νόμος αυτός παρέχει για πρώτη φορά σαφή ορισμό και εξειδικευμένο πλαίσιο για την αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας και παρενόχλησης, συμπεριλαμβανομένης της ψυχολογικής (mobbing), ανεξαρτήτως του εάν συνδέεται με κάποιο προστατευόμενο χαρακτηριστικό (φύλο, φυλή κλπ.).
Ορισμός της Παρενόχλησης
Σύμφωνα με το πνεύμα του Νόμου 42(I)/2025, η παρενόχληση περιλαμβάνει κάθε πράξη, συμπεριφορά, πρακτική ή ενέργεια που είναι ανεπιθύμητη από το πρόσωπο που την υφίσταται και έχει ως σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειάς του ή τη δημιουργία εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.
Η συστηματική και προσχηματική χρήση της απειλής απολύσεων, που έχει ως στόχο τη χειραγώγηση των εργαζομένων ώστε να εργάζονται εντατικότερα ή να απέχουν από νόμιμες διεκδικήσεις, πληροί πλήρως τον παραπάνω ορισμό, καθώς δημιουργεί ένα εχθρικό και ταπεινωτικό περιβάλλον ανασφάλειας.
Η Σύμβαση για τη Βία και την Παρενόχληση του 2019 (Αρ. 190)
Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ΔΟΕ) έχει υιοθετήσει τη Σύμβαση για τη Βία και την Παρενόχληση του 2019 (Αρ. 190), η οποία ορίζει τη «βία και την παρενόχληση» ώστε να περιλαμβάνει μια σειρά από απαράδεκτες συμπεριφορές και πρακτικές, ή απειλές αυτών, που στοχεύουν, έχουν ως αποτέλεσμα ή είναι πιθανό να έχουν ως αποτέλεσμα ψυχολογική ή οικονομική βλάβη.
Οι απειλές ομαδικής απόλυσης, εάν χρησιμοποιούνται καταναγκαστικά ή κακόπιστα για να εκφοβίσουν ή να προκαλέσουν ψυχολογική δυσφορία στους εργαζομένους (δηλ. εκτός του πλαισίου της νόμιμης επιχειρηματικής επικοινωνίας), θα μπορούσαν ενδεχομένως να εμπίπτουν σε αυτόν τον ευρύ ορισμό, ιδίως όσον αφορά στην ψυχολογική ή οικονομική βλάβη.
Η Προσχηματική Απειλή ως "Mobbing"
Η απειλή ομαδικών απολύσεων, όταν είναι προσχηματική και παραπλανητική, αποτελεί μια μορφή καταχρηστικής άσκησης διευθυντικού δικαιώματος που στοχεύει στην ψυχολογική εξάντληση των εργαζομένων.
Διοργάνωση σοβαρών και κρίσιμων δήθεν εσωτερικών συναντήσεων με το προσωπικό, όπου ο επικεφαλής, ιδιοκτήτης, CEO κλπ προειδοποιεί (στην ουσία απειλεί) τους εργαζόμενους ότι επίκεινται απολύσεις και περικοπές προσωπικού το επόμενο χρονικό διάστημα με επίκληση διάφορων προσχηματικών δικαιολογιών (πχ. υποτιθέμενη αρνητική πορεία της εταιρείας, μείωση λειτουργικού κόστους της εταιρείας, τόνωση της ανταγωνιστικότητας, διεθνής οικονομική κρίση κλπ), αποτελεί καθαρό εκφοβισμό των εργοδοτουμένων.
Η Έννοια της Καταχρηστικότητας
Οι ομαδικές απολύσεις ρυθμίζονται από τον περί Ομαδικών Απολύσεων Νόμο του 2001 (28(I)/2001), ο οποίος προϋποθέτει πραγματικούς λόγους (οικονομικούς, τεχνολογικούς, οργανωτικούς) και τη διαδικασία της διαβούλευσης.
Όταν η εταιρεία:
-Δεν έχει πραγματική οικονομική δυσχέρεια.
-Χρησιμοποιεί την απειλή για να εκβιάσει τους εργαζομένους να εντατικοποιήσουν την εργασία ή να αποποιηθούν των δικαιωμάτων τους (π.χ. αυξήσεις μισθών, ωφελήματα, bonus).
-Σκοπεύει να αποφύγει τις νόμιμες διαδικασίες και τις υψηλότερες αποζημιώσεις που προβλέπονται για τις ομαδικές απολύσεις, ωθώντας τους εργαζομένους σε "οικειοθελή" παραίτηση (γνωστό ως Constructive Dismissal ή Εξαναγκαστική Απόλυση),
τότε η πρακτική αυτή πληροί τις προϋποθέσεις της παρενοχλητικής συμπεριφοράς.
Ο στόχος είναι σαφώς εκφοβιστικός και τιμωρητικός προς τους εργαζομένους με απώτερο σκοπό την άσκηση σε αυτούς ψυχολογικής βίας και την απενεργοποίηση οποιαδήποτε πρόθεσης διεκδίκησης ή ανάπτυξης ατομικής εργασιακής αυτοπεποίθησης.
Πρόθεση του εργοδότη που χρησιμοποιεί την παραπάνω στρατηγική είναι οι υπάλληλοί του να βρίσκονται διαρκώς σε ένα καθεστώς άγχους απώλειας της εργασίας τους και προς το σκοπό αυτό να εργάζονται περισσότερο και να αποτρέπονται από το να διεκδικούν βελτίωση των ατομικών όρων απασχόλησης.
Το αποτέλεσμα είναι η πρόκληση ψυχικής πίεσης, άγχους και εργασιακού κλίματος τρόμου, συνιστώντας ευθεία προσβολή της αξιοπρέπειας και της ψυχικής υγείας του προσωπικού, όπως ακριβώς ορίζεται στον Νόμο 42(I)/2025.
Δικαιώματα και Διεκδικήσεις του Εργαζομένου
Ο εργαζόμενος που θίγεται από μια τέτοια προσχηματική απειλή έχει πλέον ισχυρότερα νομικά όπλα στο κυπριακό εργατικό δίκαιο με τη θέσπιση της νέας νομοθεσίας:
- Καταγγελία στον Εργοδότη: Ο Νόμος 42(I)/2025 υποχρεώνει τον εργοδότη να έχει εσωτερικές διαδικασίες για τη διαχείριση καταγγελιών. Ο εργαζόμενος μπορεί να υποβάλει επίσημη καταγγελία για παρενόχληση.
- Προσφυγή στο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών:
- Αγωγή για Παρενόχληση: Διεκδίκηση αποζημίωσης για παρενόχληση στο χώρο εργασίας, την προσβολή της προσωπικότητας και την παραβίαση των διατάξεων του Νόμου 42(I)/2025.
- Αγωγή για Εξαναγκαστική Απόλυση: Εάν ο εργαζόμενος παραιτηθεί λόγω του ανυπόφορου, εχθρικού περιβάλλοντος που δημιούργησε η προσχηματική απειλή, μπορεί να θεωρηθεί ότι απολύθηκε καταχρηστικά (Constructive Dismissal) και να διεκδικήσει αποζημίωση απόλυσης.
- Προστασία από Αντίποινα: Ο Νόμος παρέχει ρητή προστασία από αντίποινα ή δυσμενή μεταχείριση κατά εργαζομένου που κατήγγειλε παρενόχληση.
Η προσχηματική απειλή ομαδικών απολύσεων συνιστά αθέμιτη και παράνομη εργοδοτική τακτική. Η θέσπιση του Νόμου 42(I)/2025 στην Κύπρο επιτρέπει πλέον στον εργαζόμενο να αντιμετωπίσει την απειλή όχι μόνο ως καταχρηστική απόλυση, αλλά και ως σαφή μορφή ψυχολογικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας (mobbing).
Η αξιοπρέπεια και η ψυχική υγεία των εργαζομένων (πρέπει να) προστατεύονται έναντι οποιασδήποτε ενέργειας, ακόμα και εάν αυτή ενδύεται τον μανδύα της "διαχειριστικής απόφασης", εφόσον η πραγματική πρόθεση είναι ο εκφοβισμός και η χειραγώγηση με σκοπό την κερδοφορία της εταιρείας και την αύξηση των μισθών και των bonus των υψηλόβαθμων στελεχών της.
Σχόλια